"واحد کنترل" (به انگلیسی: Control Unit ) به طور کلی به بخشی از یک سیستم گفته می شود که عملکرد سیستم را کنترل می کند. در مدار های مجتمع (IC) نیز عموما این بخش (یا بخش های مشابه) وجود دارند. در "واحد پردازش مرکزی" یا همان CPU ، واحد کنترل مجموعه ای مدار ها است که جریان اطلاعات در درون پردازنده و فعالیت بخش های دیگر را کنترل می کند. در حقیقت واحد کنترل، کنترل واحد پردازش مرکزی و به صورت کلی تر کنترل کامپیوتر را بر عهده دارد.
عملکرد واحد کنترل نسبت به معماری داخلی پردازنده متغییر است. از این رو که واحد کنترل عموما این معماری را در پردازنده ی CISC که کد های x86 (که دستورعمل های 32 بیتی هستند) را اجرا می کند، عملیات هایی مانند، Fetching (دریافت و بارگذاری دستورعمل ها)، decoding (رمز گشایی) ، مدیریت عملیات ها و ذخیره کردن نتایج بر عهده واحد کنترل هستند. در یک پردازنده با معماری RISC ، پردازنده علاوه بر این بایستی ترجمه ی دستورعمل های x86 به ریز دستورعمل های RISC ، زمان بندی این ریز دستورعمل ها بین واحد های پردازشی مختلف و هدایت خروجی های آنها به مکان صحیح را مدیریت کند. در این پردازنده ها ممکن است واحد کنترل به علت پیچیدگی وظایف و نحوه ی معماری داخلی، در بخش های دیگر (مانند "واحد زمان بندی" ) اذغام شود.

{ RISC مخفف عبارت Reduced Instruction Set Computer نام معماری پایه ریزپردازنده هایی است که برای اجرای عملیات های خاص و محدود بهینه سازی شده اند و در نتیجه سرعت بالایی در اجرای این عملیات های خاص دارند. پردازنده های بر پایه معماری ARM مثالی از این معماری پایه هستند.

CISC مخفف عبارت Complex Instruction Set Compuer نام معماری پایه پردازنده هایی است که در آنها یک دستورعمل می تواند چندین دستورعمل سطح پایین (مانند بارگذاری از حافظه یا یک عملیات حسابی) را اجرا کند و/یا قابلیت اجرای عملیات ها چند مرحله ای را داشته باشد. پردازنده های x86 مثالی از این نوع معماری پایه هستند. }  

pcguide.com